नागरिकको कर्तव्यमा निबन्ध नेपाली | Essay on Citizen Duty in Nepali | duties of citizen
नागरिकको कर्तव्य (Duties of a Citizen)
नेपाल, एक लोकतान्त्रिक गणराज्य हो जहाँ प्रत्येक नागरिकको आफ्नो अधिकार र कर्तव्यहरू छन्। नागरिक मात्र आफ्नो अधिकारका लागि लड्नु हुँदैन, बरु देशको समृद्धि र विकासका लागि कर्तव्यहरू पनि इमानदारीपूर्वक निर्वाह गर्नु पर्छ। नागरिकको कर्तव्य कुनै पनि राष्ट्रको स्थायित्व र समृद्धिमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ। यो निबन्ध नेपालको नागरिकको कर्तव्यको महत्व र तिनको समाज र राष्ट्रमा के प्रभाव पर्छ भन्ने बारेमा चर्चा गर्नेछ।
1. नागरिकको अधिकार र कर्तव्यको सन्तुलन
नेपालको संविधानले हाम्रा अधिकार र कर्तव्य स्पष्ट रूपमा परिभाषित गरेका छन्। नागरिकका अधिकारहरू स्वतन्त्रता, समानता, शिक्षा, स्वास्थ्य सेवाहरू जस्ता महत्वपूर्ण पक्षलाई समेट्छन्। तथापि, यी अधिकारहरूको सदुपयोग तब मात्र संभव छ जब नागरिकहरूले आफ्ना कर्तव्यहरू इमानदारीपूर्वक पुरा गर्छन्। नागरिकको कर्तव्य भनेको केवल आफूलाई मात्र सन्तुष्ट गर्नु होइन, वरु समाज र राष्ट्रको लागि योगदान पुर्याउनु हो।
2. कर तिर्ने कर्तव्य (Paying Taxes)
नेपालको आर्थिक संरचना सरकारको आय स्रोतको ठूलो हिस्सा करको माध्यमबाट प्राप्त हुन्छ। करको रकमले सरकारलाई देशका आवश्यक सेवाहरू जस्तै शिक्षा, स्वास्थ्य, सडक निर्माण, र बिजुली आपूर्ति उपलब्ध गराउन मद्दत पुर्याउँछ। तथापि, केही नागरिकहरूले कर तिर्नबाट बच्ने प्रयास गर्छन्। विशेष गरेर व्यवसायी वर्गमा, कर चुकाउने प्रवृत्ति न्यून रहेको छ।
आधिकारिक तथ्यांक अनुसार, नेपालमा लगभग १०% भन्दा कम व्यापारिहरूले मात्र नियमित रूपमा कर तिर्छन्। यसको परिणामस्वरूप सरकारलाई ठूलो आर्थिक घाटा भोग्नु पर्छ र त्यसको असर देशको समग्र विकासमा पर्छ। त्यसैले प्रत्येक नागरिकको कर्तव्य हो कि उनीहरुले कर तिर्ने दायित्वलाई पूर्ण रूपमा समझुन र यसको इमानदारीपूर्वक पालन गर्नु पर्छ।
3. सार्वजनिक सेवामा योगदान (Contributing to Public Services)
एक जिम्मेवार नागरिकको कर्तव्य भनेको सार्वजनिक सेवाहरूको उचित उपयोग र समयमै भुक्तानी गर्नु हो। हामीलाई घरमा बिजुली, पानी, र अन्य बुनियादी सेवाहरू दिनको दिनको भुक्तानी गर्नु पर्छ। यी सेवाहरूको समयमै भुक्तानी नगर्दा सरकारले प्रदान गर्ने सेवा अवरुद्ध हुन सक्छ, र यसले सामाजिक र आर्थिक समस्याहरू सिर्जना गर्न सक्छ।
नेपालमा, धेरै जनताले पानी र बिजुलीको बिल समयमा तिर्ने कुरा चासो राख्दैनन्। यसको परिणामस्वरूप, सरकारलाई थप खर्च र अव्यवस्थापनको सामना गर्नुपर्छ। तसर्थ, प्रत्येक नागरिकको कर्तव्य हो कि उनीहरूले यी सेवाहरूको खर्च समयमै तिरून र यसको उचित उपयोगमा ध्यान दिन।
4. नागरिकको सामाजिक कर्तव्य (Social Duties)
देशको विकासमा केवल आर्थिक योगदान मात्र होइन, सामाजिक कर्तव्य पनि महत्वपूर्ण छ। नागरिकले समाजमा शान्ति र सुव्यवस्था कायम राख्न ठूलो भूमिका खेल्छ। यो समाजको सुरक्षा, सफा राख्ने, र राम्रो नागरिकको जिम्मेवारी हो।
नेपालका शहरहरूमा फोहरको समस्या निकै विकट बनिरहेको छ। धेरै स्थानहरूमा फोहरको उचित व्यवस्थापन छैन र यसले स्वास्थ्यका लागि पनि खतरा पैदा गर्छ। यदि प्रत्येक नागरिकले फोहर व्यवस्थापनमा आफ्नो भूमिका इमानदारीपूर्वक निभाउन थाल्यो भने समाजलाई धेरै सकारात्मक प्रभाव पर्न सक्छ।
यसका साथै, सामाजिक जीवनमा सुधार ल्याउने काममा राम्रो बानी व्यवहारको अभ्यास पनि महत्वपूर्ण छ। उदाहरणका लागि, सडकमा अनुशासन पालना गर्नु, ट्राफिक नियमहरू पालन गर्नु, र सहकार्यको भावना राख्नु, यी सबै सामाजिक कर्तव्यहरू हुन्।
5. राष्ट्रको सुरक्षा र प्रगति (National Security and Progress)
राष्ट्रको सुरक्षा र प्रगति केवल सेनाका जवानहरू र सरकारका कर्मचारीहरूको जिम्मेवारी होइन, प्रत्येक नागरिकको कर्तव्य हो। नागरिकहरूले आफूलाई र आफ्नो परिवारलाई सुरक्षीत राख्नु मात्र होइन, आफ्नो समुदाय र देशको सुरक्षा सुनिश्चित गर्न पनि सहयोग पुर्याउन पर्छ।
नेपालमा, नागरिकहरूले प्राकृतिक विपद्का बेला जस्तै भूकम्प, बाढी, र पहिरोमा राहत कार्यमा सक्रिय भूमिका खेल्न सकेका छन्। यस्ता योगदानहरूले समाज र राष्ट्रलाई कठिन समयहरूमा सघाउँछन् र देशको सामूहिक शक्ति बढाउँछन्।
6. राष्ट्रको संरचना र सामाजिक कर्तव्यमा नागरिकको भूमिका (Role of Citizens in National Structure and Social Duties)
नेपालको समग्र संरचना, सर्त र व्यवस्था यस आधारमा स्थिर हुन्छ कि नागरिकहरू कस्तो व्यवहार देखाउँछन्। यदि हामी नागरिकको कर्तव्यलाई राम्रोसँग निर्वाह गर्छौं भने, राष्ट्रको संरचना बलियो र अझ प्रगतिशील बनाउछ।
देशको प्रगति र समृद्धि को मुख्य मार्ग नागरिकको मानसिकता र कार्यप्रणालीमा निर्भर गर्छ। प्रत्येक नागरिकले आफ्नो कर्तव्य इमानदारीपूर्वक निभाएमा मात्र राष्ट्रले सही दिशा अपनाउन सक्छ। उदाहरणको लागि, २०७२ सालको भूकम्पको समय नेपालका नागरिकहरूको योगदान अत्यन्तै प्रेरणादायक थियो। मानिसहरूले आपसमा मिलेर राहत वितरण गरेका थिए र समाजमा एकता र सहयोगको भावना प्रकट भएको थियो।
7. निष्कर्ष (Conclusion)
नागरिकको कर्तव्य कुनै पनि राष्ट्रको संरचनाको आधार हो। हाम्रा अधिकारहरू संविधानबाट प्राप्त भएका छन्, तर ती अधिकारहरूको संरक्षण र उपयोग गर्ने जिम्मेवारी भने हामी नागरिकहरूकै हो। हामी सबैको जिम्मेवारी छ कि देशको विकासमा सक्रिय सहभागी बन्ने, कर तिर्ने, सार्वजनिक सेवाहरूको सही उपयोग गर्ने, समाजलाई सफा र शान्त राख्ने, र प्रत्येक चुनौतीको सामना गर्न सँगै खडा हुने।
यदि हामी सबै इमानदारीपूर्वक हाम्रो कर्तव्य पुरा गर्छौं भने, हाम्रो देश नेपाल विश्वमा एक प्रगति र समृद्ध राष्ट्रको रूपमा स्थापित हुनेछ। यसका साथै, हामी सबैको साझा घरको सुरक्षा र विकास सुनिश्चित हुनेछ। त्यसैले, हामी सबै नागरिकहरूले आजदेखि नै आफ्नो कर्तव्य इमानदारीपूर्वक निभाउन थालौं र एक सशक्त राष्ट्र निर्माण गर्न योगदान पुर्याऔं।
Post a Comment